Ended soon
Στμ: Η οπτική ενός φιλελεύθερου ρώσου οικονομολόγου για την τριτοβάθμια εκπαίδευση, το μέλλον της Ρωσίας, την ανακατανομή περιουσιακών στοιχείων και τις ιδιωτικοποιήσεις στη μετασοβιετική Ρωσία
Ο οικονομολόγος Ίγκορ Λίπσιτς στο Forbes: “Επιστρέφουμε στην εποχή του Λομονόσοφ”
Η ρωσική εκπαίδευση βρίσκεται σε κενό αέρος, λέει ο Ίγκορ Λίπσιτς, διδάκτωρ οικονομικών επιστημών, ένας από τους ιδρυτές της “Ανώτατης Σχολής Οικονομικών”. Στις αρχές Αυγούστου έγινε γνωστή η απόλυσή του από το πανεπιστήμιο: είπε ότι η διοίκηση ακύρωσε τη σύμβασή του για εξ αποστάσεως εργασία – μετά από αρκετά χρόνια επιτυχημένης διδασκαλίας από το εξωτερικό. Σε συνέντευξή του στο Forbes Talk, ο Λίπσιτς είπε γιατί η τριτοβάθμια εκπαίδευση θα πρέπει να δημιουργηθεί από το μηδέν, τι περιθώριο ασφαλείας έχει η ρωσική οικονομία και πώς βλέπει την επερχόμενη ανακατανομή των περιουσιακών στοιχείων.
Ο Ίγκορ Λίπσιτς είναι διδάκτωρ Οικονομικών Επιστημών, ένας από τους ιδρυτές της Ανώτατης Σχολής Οικονομικών Επιστημών, όπου το 1993 δημιούργησε το Τμήμα Οικονομικών Επιστημών της Επιχείρησης, το οποίο αποτέλεσε τη βάση για τη διαμόρφωση ολόκληρου του τομέα των εφαρμοσμένων επιστημών και αργότερα της Σχολής Διοίκησης. Είναι γνωστός ως συγγραφέας του πρώτου ρωσικού εγχειριδίου για την οικονομία της αγοράς για εφήβους, “Εκπληκτικές περιπέτειες στη χώρα των οικονομικών”, καθώς και του πρώτου πλήρους κύκλου σχολικών εγχειριδίων οικονομικών για τις τάξεις 7-11. Στην Ανώτατη Σχολή Οικονομικών για πολλά συναπτά έτη, ο Λίπσιτς έχει αναδειχθεί ο καλύτερος διδάσκων σύμφωνα με τους φοιτητές, ενώ το 2018 ήταν μεταξύ των δέκα καλύτερων διδασκόντων στη χώρα, σύμφωνα με τα αποτελέσματα του διαγωνισμού της εταιρείας “Ζνάνιε”. Από την πανδημία του κοροναϊού, έχει μεταβεί σε απομακρυσμένη λειτουργία, εργαζόμενος από το εξωτερικό. Στις αρχές Αυγούστου, ο Λίπσιτς ανακοίνωσε ότι θα αποχωρήσει από το πανεπιστήμιο από την 1η Σεπτεμβρίου, καθώς η διοίκηση του πανεπιστημίου ακύρωσε μονομερώς τη σύμβασή του για την εξ αποστάσεως εργασία. Σε συνέντευξή του στη ρωσική υπηρεσία του BBC (ο ιστότοπος του δημοσιεύματος είναι αποκλεισμένος στη Ρωσία), δήλωσε ότι πριν από την απόλυσή του είχε λάβει αυστηρές συμβουλές να αρνηθεί να μιλήσει σε ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης και σε ανεξάρτητες πλατφόρμες.
Εκπαίδευση στο κενό
“Η Ρωσία δεν έχει καμία εικόνα για το μέλλον, υπάρχει μόνο η επιθυμία να διατηρηθεί το παρελθόν και να συνεχιστούν κάποιες αδρανειακές διαδικασίες. Οι άνθρωποι συχνά λένε: “Κάποτε υπήρχε τριτοβάθμια εκπαίδευση, θα έπρεπε να έχουμε και εμείς!”. Πώς θα έπρεπε να είναι; “Ένας Θεός ξέρει!”. Δεν καταλαβαίνουμε καν τι είδους ανθρώπους πρέπει να εκπαιδεύσουμε. Για τι είδους Ρωσία, για τι είδους μέλλον; Αυτό ισχύει για τους φυσικούς και τους χημικούς, δεν ξέρουμε τι είδους βιομηχανία θα δημιουργήσουμε στη Ρωσία, τι είδους οικονομική δραστηριότητα θα δούμε.
Αν πάρουμε ολόκληρο τον κύκλο των κοινωνικών κλάδων, πρόκειται για πλήρη καταστροφή. Δημιουργούμε την τριτοβάθμια εκπαίδευση στους κοινωνικούς κλάδους τα τελευταία 30 χρόνια, αντιλαμβανόμενοι ότι υπάρχει ένας κόσμος, οι ανεπτυγμένες χώρες, και θα εισάγουμε τους Ρώσους φοιτητές εκεί. Δημιουργήσαμε προγράμματα έτσι ώστε να ταιριάζουν στον σύγχρονο πολιτισμό. Δημιουργήσαμε τα πάντα από το μηδέν κάτω από μια ξεκάθαρη αντίληψη. Ποια είναι η αντίληψη τώρα; Τι πρέπει να διδάξουμε σε έναν μαθητή; Ποια οικονομικά, ποια φιλοσοφία, ποια κοινωνιολογία, ποια πολιτική επιστήμη; Η ρωσική τριτοβάθμια εκπαίδευση βρίσκεται τώρα σε μια εντελώς τρελή κατάσταση, βρίσκεται στο κενό και δεν καταλαβαίνει τι πρέπει να κάνει”.
Πώς να δημιουργηθεί η εκπαίδευση από το μηδέν
“Κατά τη γνώμη μου, αυτό που συμβαίνει τώρα με τη ρωσική εκπαίδευση και την αναπαραγωγή του ανθρώπινου κεφαλαίου είναι ένα πισωγύρισμα ούτε καν στη δεκαετία του 1980 ή του 1990 – γυρίζουμε πίσω στην εποχή του Λομονόσοφ (Μιχαήλ Λομονόσοφ, ο πρώτος μεγάλος Ρώσος επιστήμονας που έζησε το 1711-1765. – Forbes). Θα πρέπει να ανασυστήσουμε την τριτοβάθμια εκπαίδευση από το μηδέν, να τη δημιουργήσουμε εκ νέου.
Έτσι δημιουργήσαμε την Ανώτατη Σχολή Οικονομικών: αρχίσαμε να διδάσκουμε μαθήματα που δεν διδάσκονταν καθόλου εκείνη την εποχή, η Ευρώπη μας βοήθησε πολύ, είχαμε μια επιχορήγηση, ήρθαν καθηγητές σε εμάς, πήγαμε στην Ευρώπη για σπουδές. Αυτό είναι το μοντέλο της εποχής του Λομονόσοφ, όταν ήρθαν Γερμανοί καθηγητές, και αυτό έθεσε τα θεμέλια για την καλή τριτοβάθμια εκπαίδευση. Στο τέλος του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, είχαμε ήδη εξαιρετική τριτοβάθμια εκπαίδευση – και πάλι, καλά ενσωματωμένη στον κόσμο, και αυτό έδωσε στη Ρωσία μια λαμπρή γενιά επιστημόνων.
Ρωτήστε από πού προήλθε ο μεγάλος μαθηματικός Λομπατσέφσκι ( Νικολάι Λομπατσέφσκι, Ρώσος μαθηματικός, ένας από τους εμπνευστές της μη ευκλείδειας γεωμετρίας. – Forbes) στο Πανεπιστήμιο του Καζάν. Για κάποιο λόγο, ξαφνικά ο μεγάλος Λομπατσέφσκι εμφανίζεται στο Πανεπιστήμιο του Καζάν. Αρχίζεις να το καταλαβαίνεις – και είναι πολύ απλό. Ο αυτοκρατορικός επόπτης των πανεπιστημίων της περιοχής συνειδητοποίησε ότι τα πανεπιστήμια ήταν άθλια, αλλά είχε προϋπολογισμό. Αγόρασε μια ολόκληρη ομάδα Γερμανών καθηγητών και τους έφερε στο Πανεπιστήμιο του Καζάν. Συγκεκριμένα, έφερε τον καθηγητή που είχε διδάξει προηγουμένως τον Λέοναρντ Όιλερ (ο μεγαλύτερος μαθηματικός του 18ου αιώνα. – Forbes).
Προσπαθήσαμε ακόμη και να ξεκινήσουμε αυτό το σύστημα στην
“Ανώτατη”, είναι άγριο να σας το πω τώρα, αλλά η “Ανώτατη” προσέλαβε καθηγητές στη διεθνή επιστημονική αγορά εργασίας. Οι άνθρωποί μας ταξίδευαν σε διεθνείς εκθέσεις όπου συγκεντρώνονταν καθηγητές, τους δελεάζαμε, υπέγραφαν συμβόλαια και ερχόντουσαν. Τώρα, όπως βλέπετε, απολύονται ακόμη και Ρώσοι πολίτες που έχουν το θράσος να ζουν στο εξωτερικό και να διδάσκουν εξ αποστάσεως.
Πιστεύω ότι θα πρέπει να δημιουργήσουμε τη ρωσική εκπαίδευση από το μηδέν, να φέρουμε ξανά ξένους καθηγητές, να δημιουργήσουμε νέα εκπαιδευτικά ιδρύματα, να ξεκινήσουμε νέα κανονικά εκπαιδευτικά προγράμματα. Αλλά θα τα καταφέρουμε; Έχουμε δύο τρομερούς ανταγωνιστές στην αγορά του διεθνούς επιστημονικού και διδακτικού προσωπικού. Την Κίνα και τα Αραβικά Εμιράτα, τα οποία αναπτύσσουν τώρα πολύ ενεργά το σύστημα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, κυνηγούν ανθρώπους στη διεθνή αγορά εργασίας και δημιουργούν εξαιρετικά πανεπιστήμια”.
“Περεστρόικα μείον”
“Ονομάζω το μέλλον της Ρωσίας με τον όρο “Περεστρόικα μείον”, δηλαδή πρόκειται για μια βαθιά αναδιάρθρωση ολόκληρης της οικονομίας, η οποία όμως συνδέεται με πολύ μεγάλες απώλειες, οι οποίες θα την αποδυναμώνουν σταθερά και θα της στερούν κάθε δυνατότητα ανάπτυξης. Έχουμε χάσει αυτό το μοντέλο εξωτερικού εμπορίου, το οποίο αποτελούσε πάντα τη βάση του ρωσικού κράτους – είναι το εμπόριο με την Ευρώπη. Δεν ξεκίνησε καν επί Πέτρου του Μεγάλου, ξεκίνησε νωρίτερα: πρώτα υπήρχε το εμπόριο με το Βυζάντιο, μετά το εμπόριο με την Ευρώπη, και ήταν πάντα ο σημαντικότερος εμπορικός δίαυλος. Η Ρωσία δίνει πρώτες ύλες, η Δύση δίνει καταναλωτικά αγαθά, δίνει τεχνολογία, δίνει όπλα. Όλη η ιστορία του ρωσικού εκσυγχρονισμού είναι η συνεργασία της Ρωσίας με την Ευρώπη.
Τώρα έχουμε σπάσει αυτή τη ραχοκοκαλιά της Ρωσίας. Αυτή είναι μια τρομερή απώλεια και κανείς δεν μπορεί να απαντήσει με τι θα την αντικαταστήσουμε. Ο κόσμος γράφει: “Γιατί μας τρομάζετε, είμαστε με την Κίνα!”. Η συνεργασία με την Κίνα δεν θα φέρει στη Ρωσία καμία ευτυχία: η Κίνα θα πουλάει τα εμπορεύματά της εδώ όσο οι Ρώσοι έχουν χρήματα. Όταν τους τελειώσουν τα χρήματα, δεν θα πωλούν τα εμπορεύματά τους. Κανείς δεν θα εισάγει τεχνολογίες εδώ, δεν θα δημιουργήσει κάποιες ισχυρές επιχειρήσεις, δεν θα αναπτύξει τη Ρωσία, γιατί να το κάνουν αυτό; Δεν χρειάζεται, είναι καλύτερα να πάρουν έξυπνους ανθρώπους στην Κίνα, το κάνουν, παρεμπιπτόντως, εδώ και πολύ καιρό.
Υπάρχει μια διαδικασία υποβάθμισης και απώλειας ανθρώπινου δυναμικού. Βέβαια, η Ρωσία έχει ακόμη ένα πολύ μεγάλο περιθώριο ασφαλείας. Υπάρχουν ακόμη ορυκτά που μπορούν να πωληθούν, υπάρχει η γεωργία, η οποία δίνει εισόδημα, υπάρχει η παραγωγή ορυκτών λιπασμάτων – για κάποιο χρονικό διάστημα θα θρέψει τη Ρωσία. Αλλά, σε γενικές γραμμές, θα γίνει φτωχότερη και θα χάσει τις πιθανότητες ανάκαμψης”.
Η νέα ελίτ ισχύος
“Επίκειται αναδιανομή περιουσιακών στοιχείων και κάθε μέρα υπάρχουν γεγονότα που συνηγορούν υπέρ αυτής μου της άποψης. Τα πρώτα καμπανάκια ήταν [η ρωσική θυγατρική] Danone και η Baltika (εννοείται η μεταβίβασή τους σε προσωρινή διαχείριση από το κράτος. – Forbes). Αλλά αν ανοίξετε τη ροή ειδήσεων σήμερα, θα δείτε ότι έχει ανοίξει ποινική υπόθεση εναντίον του Αντρέι Μελνιτσένκο. Κατηγορείται για κατάσχεση κάποιου ενεργειακού περιουσιακού στοιχείου με διεφθαρμένα κίνητρα. Πού θα πάει η εταιρεία; Στην κρατική ιδιοκτησία. Γιατί θα πάει; Για να μπορεί ο ανώτατος φεουδάρχης να ανταμείψει τους υποτελείς του με περιουσιακά στοιχεία.
Θυμόμαστε την ιστορία της φεουδαρχίας: ναι, ο βασιλιάς ή ο αυτοκράτορας επιβράβευε τους υποτελείς με κτήματα, πόλεις, αλλά αυτό δεν έκανε τη ζωή της φεουδαρχικής κοινωνίας ειρηνική, όπως θυμάστε, υπήρχαν πάντα πόλεμοι μεταξύ των φεουδαρχών. Προσπαθούσαν να αρπάξουν ο ένας από τον άλλον τα μεν ή τα δε ευνοϊκά περιουσιακά στοιχεία, γη, ανθρώπους, πόλεις με τεχνίτες. Το ίδιο θα γίνει και στη Ρωσία: δεν υπάρχουν πολλά περιουσιακά στοιχεία, αλλά πολλοί άνθρωποι με εξουσία και όπλα στα χέρια τους.
Πρώτον, φυσικά, θα υπάρξει αναδιανομή των περιουσιακών στοιχείων των ξένων εταιρειών που εγκαταλείπουν τη Ρωσία. Αυτό είναι κατανοητό, δεν θα τους αφήσουν να φύγουν ζωντανοί από τη Ρωσία με τα χρήματά τους. Αλλά αυτό δεν είναι αρκετό, οπότε πρέπει να τα μοιραστούν. Και εδώ, υποψιάζομαι ότι θα αναδιανεμηθούν τα περιουσιακά στοιχεία των παλαιών ολιγαρχών του Γέλτσιν. Ποιοι είναι οι σημερινοί ολιγάρχες του Γέλτσιν; Κανείς. Δεν πήραν καν τα περιουσιακά τους στοιχεία από αυτόν τον πρόεδρο. Και υπάρχουν τόσο λαχταριστά περιουσιακά στοιχεία: αλουμίνιο, σιδηρούχα μέταλλα, ορυκτά λιπάσματα. “Τώρα ανήκω στην ελίτ ισχύος, τώρα έχω πηγές ενέργειας, τι τις χρειάζομαι αυτές τις ελεημοσύνες του Γέλτσιν; Θα τα αναδιανείμω όλα ξανά”.
Σε γενικές γραμμές, η παλιά ελίτ δεν είναι ιδιαίτερα απαραίτητη, δεν έχει πλέον μεγάλη αξία, και είναι απαραίτητο να ταΐσει άλλους: αυτοί είναι οι φορείς επιβολής του νόμου, και όσοι υπηρέτησαν στην ΕΣΕ [“Ειδική Στρατωτική Επιχείρηση”*]. Θα υπάρξει μετασχηματισμός της ελίτ”.
“Δεν υπήρξαν φιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις στη Ρωσία”.
“Η φιλελεύθερη ιδέα απέτυχε να πλασαριστεί σε μεγάλο αριθμό ανθρώπων. Είναι μια περίπλοκη ιστορία ως προς το γιατί οι μεταρρυθμίσεις δεν πέτυχαν. Πολλοί άνθρωποι είχαν κάποιες ψευδαισθήσεις και εγώ καταπολεμώ αυτές τις ψευδαισθήσεις και εξηγώ στον κόσμο ότι δεν υπήρξαν φιλελεύθερες δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις στη Ρωσία. Υπήρξε μια εντελώς διαφορετική κατασκευή, υπήρξε μια αναδιανομή της ιδιοκτησίας – ακριβώς το ίδιο πράγμα που θα συμβεί και τώρα. Μόνο που τότε η περιουσία αναδιανεμήθηκε από το κράτος υπέρ του περιβάλλοντος του Γέλτσιν και των ανθρώπων του.
Υπήρχε ένας όρος όπως “η επανάσταση των δεύτερων γραμματέων”: ορισμένες κομμουνιστικές φιγούρες έδιναν σε άλλους επειδή οι δεύτεροι είχαν αφαιρέσει την εξουσία από τους πρώτους. Ήταν όλοι η ίδια σοβιετική ελίτ, μόνο που τώρα ήλεγχε όλες τις θέσεις-κλειδιά, τα τμήματα-κλειδιά στη νέα φιλελεύθερη-αγοραία οικονομία της Ρωσίας.
Κανείς δεν ήθελε να εδραιωθεί, έπρεπε να μετατρέψουν γρήγορα την εξουσία στη Σοβιετική Ένωση σε μεγάλα περιουσιακά στοιχεία στη νέα Ρωσική Ομοσπονδία. Όλες οι μεταρρυθμίσεις του Γκαϊντάρ – δεν είχαν τόσο φιλελεύθερο στόχο όσο στόχο την εδραίωση της εξουσίας του Γέλτσιν, επειδή ο Γέλτσιν και ο Τσουμπάις φοβόντουσαν περισσότερο τους κόκκινους διευθυντές. Πίστευαν ότι αν οι κόκκινοι διευθυντές ευθυγραμμιζόταν με το ΚΚΡΟ, θα ήταν η δύναμη που θα ανέβαζε τις εργατικές συλλογικότητες και τότε ο Γέλτσιν θα έπεφτε από την εξουσία.
Για να αποφευχθεί αυτό, ήταν απαραίτητο να αφαιρεθεί η ιδιοκτησία από τους κόκκινους διευθυντές, εξ ου και η παράλογη, επιταχυνόμενη, φανταστική ιδιωτικοποίηση, η οποία έθεσε πολύ κακές βάσεις για την ιδιωτική ιδιοκτησία. Υπήρχε όμως ένα καθήκον να καταστραφεί η αντίσταση, να ενισχυθεί η δύναμη της ομάδας που δέχτηκε να υποστηρίξει τον Γέλτσιν και εξασφάλισε την εξουσία του”.
Ολόκληρη η συνέντευξη στα ρωσικά, εδώ.